Biotz-begietan

Xabier Lizardi

BIOTZ-BEGIETAN

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:
http://armiarma.com/liburu-e

Bertsio elektroniko honen jatorria: http://www.jazzfree.com/jazz9/arrain/

http://klasikoak.armiarma.com/

Egileari buruzko informazioa:

http://zubitegia.armiarma.com/egileak/00223.htm

Opari:

Maite: bion aur, il ta bizien, oroiz

BIOTZ-BEGIETAN zatzaidate sortu:

biotzenago batzuek; besteak

betsein-betseñotan... Biotz-gabe ta itsu,

nork, izan ere, bil olerti-loreak?...

YAUN ERRUKIORRA

Amalaukoa.

(Egilleak gazteleraz idatz

eta gero berak euskeratua.)

Txerrenek lardaskatuzko loidi iguingarrian

narras dut gogoa: zere iduriz sorturiko

anima garbia: zere eskuek yantziriko

soiñeko zuria... Yauna, ogen egin nuan!

Lor-atsekabe larriak sortu zitun nigan

ogenak; miñago baita, eztizkoa baiño.

Beldurrez ninduzun, Yauna, banekialako

tximist-ortzirien yabe zu zeundela goian.

Ta, zure zigorbidezko oiñaztarri larria

usterik, yo dizut begiz ortzia, izu-izuan...

Etzenidan, Yainko on orrek, eguzkia yaurti!

Etzenidan uka ere berorren argia!

Errukizko izpia zeneriodan, artean,

ezin-agortuzko Maitasun-Iturri bizi!...

1917

OIA

Neke-sendalaria,

buru-argitzaillea,

lanaren saria...

Arnestegi guria,

naigabeen azkaia,

nagien nausia.

Bitez agur nereak,

afalonduon beintzat,

guztiak zuretzat.

Ta «aita-gure» bat ere

biyoa, zu asmatu

zinduanarentzat.

Baiña... Lasatu nadin

orain, «aita-gure»-ka

eraso baiño leen,

yaun zintzo orren baimenaz,

mordoka datozkidan

neurtitzok esaten...

* * *

Afaldu det oparo.

Betazalok, otoika,

eskatzen zaudate.

Aurrean zu, zabalik,

elurra ainbat zuria,

begiok zakuste.

Sartu ditzadan leenen

estalkiok azpitik,

dagokion neurriz;

oiñik irten eztaidan

gaberdian —oi baitu!—

lotsagabekeriz.

Apatx, orain!... Biyoaz

oiñetakuok gora,

abea yo arte:

nere pozaren berri

auzo goi eta beekoak

ikasi bezate!

Txamarra kendu,

bota galtzok ere: ez atseden...

Orrenbeste neke!...

Zuurragoak izanak

dituk ene guraso

Adan eta Ebe!...

Noizbait! Gerturik nago.

«Aitaren» egin eta

yo dezadan murkil.

Bat, bi, iru, lau... aguro!

negu-gauaren otzak

ez nazan bertan il.

* * *

Orra barruan, yaunok,

maindire leun artean

bilduta, buru-oin.

Sarrerako otz-ikara,

baiñan, samurtu arte,

arren, pixkat itxoin.

Orainue, ba, muturra

zerbait atera daiket,

berriketa-yarrai.

Zu goratzen, maitea,

logurak autsi arte

ez dut ixildu nai.

Ai, nolako zoroak

gauez kalerik-kale

ibil oi-diranak!

Arkiko aal-dituzte

asun miñez beterik

iñoiz beren oiak!...

Atean aize latza

dabil, aserre... Noski!

oirik ezpaitauka...

Leioan txingor-otsa da,

neri loa, nonbait,

galerazi-billa.

Lan gaitza, gaitzik bada.

Ateko giro txarra

lotarako onena;

seaska ustu genduan

aur samur-azitxuon

llo-llo biguiñena.

Biar?... Gogapen txarrok

urrun! Egun banari

gau bat darraikio

egiñaz atsartzeko,

ez eginkizunarren,

orde, kezkatzeko.

Ta... irakurle maitea,

laburrerako oraintxe

berriketan nuzu...

Begiak itxi zaizkit,

burutzar au moteldu...

arnasa... ba... kan... du...

... Ames dagit, basoan

il nauela, parreaz,

maitagarri batek,

ta, gozorik, illeta

abesten didatela

berreun milla lorek...

... Ames dagit nautela

tximirritek eortzi

abaraska baten,

ta illobia, lasaki

ia ixilka, ari naizela

parra-parra yaten...

... Ames... Baiña, zer dantzut?

Irakurle guztiok

zurrungaka lorik?

Nere neurtzitzok orren

lo-erazle bizkorrak

uste ez nun ziranik!

Beraz, gabon, gazteok...

Baiña... nere buru au,

yas...! nola burutu?...

Oi-asmatzaillearen

onez agindutako

«Aita-gurea» aaztu!

Gizagaxoa..., noski,

on-utsa bide-zanez,

zeruan aal-dago!

Nere «aita-gureen»

bearrik, beraz, ez du,

alegia, izango.

Gauzok ala dirala,

laga dezaket «aita-

gurea» biarko...

Atean euri-otsa...

aize-zotin luzeak...

Agur... Da... gi... dan lo... o... o...

1919

MENDI-GAIÑA

Maite ditut gaillurrak

argiak ez beste...

Ai, egaztia banintz

gaiñik-gain nenbilke!

* * *

Oi, udaberri-goizez

mendiaren gaillurra!...

Oi, aren ametsezko

zorakortasuna!.

Zein ezkutuzko indarrez,

zein atseden-egarriz,

zein gorago-yoranez

narakark igana?...

Egiz, maitagarriak

dituk ire basotan?...

egiz duk arnaskai bat

ezilkortzen duna?...

egiz, eguzkiaren

leendabiziko muiñaz

sortzen duk zorunaren

lore ezezaguna?....

Nik amestan bezela

ote-aiz, mendi-gaiña?

Goi-yauregiko mailla?

Gotzonen urbilgo?...

Egiz, Yaungoikoaren

esku ta aunditasuna

ote-dituk or goitik

sumatzen bertago?...

Ire goi urdiñaren

urre lanotsupean

beeko txikerkerion

azkaia balegok,

arren, adiskide urruna,

otoi, mendi maitea,

negar-aran beltz oni

kendu nazakiok!

* * *

Maite ditut gaillurrak

argiak ez beste...

Ai, egaztia banintz

gaiñik-gain nenbilke!

1920

ZERU-AZPIA

Frantzeratik itzulia, mamiz.

(BESSE DE L.)

Esan amatxo: aingerutxoak

egoa urrezko badute,

zeru urdiñean urre-dirdira

nik nola ikusten ez-ote?...

Parre gozo bat amak eginda,

aurrari ala diotsa:

—Beetik dakusgun urdiña zeru-

azpia baizik ezpaita.

—Ene, ba!... azpia —mutillak dio—

orren ederra dalarik,

nolakoxea ote-da, gero,

zerua goi-alderditik!...

Gautu zanean, ortzi zabala

bare-ozkarbi zegoen,

ta izar argien zillar-begiak

aurrari par-zegioten.

Aur-kezka oro amets eztitsu

biur oi-diran garaian,

aurrak, amaren biotz-alboan,

berriro onela ziotsan:

—Zerua azpitik orren ederra

dalarik, amatxo maite,

ai nere poza, zeru-gainkia

ikustera aal-baningoke!...

III

Aurraren naia zeruratu zan,

(alatsu otoitz garbia),

ta aingerutxoak eska zioten

Yaunari lagun berria.

Eguzkiaren urrezko yaia

berriro izeki zaneko,

begia itxirik zeukan aurtxoak

zeru-azpia lkusteko.

Seaska-aldean ama gaxoak

otoi-zegian, negarrez,

semea igoa baitzun, zeruko

goikia ikusi-bearrez.

1925

ALDAKERI

Maitezko ipui minkatza

Leioa. Kaiola, bertan.

Urrezko ariz lotuta, pozik, txoria:

ez margo, ez eztarria:

ederrik gaxoa nekez ezertan...

Itzalgarri matsondoa.

Ikusgai, berriz, ibai, mendi, baso, zelai,

ta udaren urrea non-nai...

Bazun zerk aska-zaletu gogoa!

Maaitiar zitun txolarre

biurriak, maiz; iñarak aiskide, berriz;

ta irraka yoan-etorriz,

illuntzeak ditun sorbeltzak ere.

Txolarreak diotsana:

«Oi, ene lagun gaxoa! Lotu-gaberik,

»eure mai gizen bera nik!...

»Oi, zein maite dudan askatasuna!...»;

Iñarak: «Ene laguna,

»errukarri aiz; ezpaituk iñon kabirik

te ume laztanek beterik!...

»Oi, zein maite dudan askatasuna!...»

Sorbeltzak: «Ez duk biguna

»ire zoria; begitu nazak, emen-or,

»laister bai zabalak mozkor!...

»Oi, zein maite dudan askatasuna!...»

Txoriak: «Ez zuen ele

»maitekorrak, ez emendiko ikuskizurtok

»iñork ez ezerk, lagunok,

»ezin naute egiñen askatu-zale».

* * *

Leiora, bat-batean, nor?...

«Eder-ametsik eziñena, aragituta!»

Neskatxak: «Ega», dio, ta

kaiola zabalduz: «maiteñoa, ator»...

Aren begikun gozoa!...

Burni-tartetik giltzape beltzean sartzen,

askatasun-egunaren

urratzea ez dan bezelakoa...

Txoriaren poz-ikara!

Ur-ontzitxoan murgildu ta astinduz-gero

maitetasunarren ero,

badoa dei-dion ao gorrira.

«Ega adi, maiteñoa, arin,

»neri biraka; eskuaz bainegok erne

»Laisterrago! Orrelaxe! Ene!

»Ukaldia yaurti, ta atzitu ezin!»

«Gaiztoa! Geldirik! Ator!...

»Nerea aiz noizbait! Laztan bat: orain bestea;

»yan nai aut, ene maitea!...

»Orra, gaurkoz, neri berreun musu zor...»

* * *

Leio-gaiñeko iñarari

ona zein oar zioskan, ezin obeak,

txolarre lotsagabeak,

biurki eragiñik begiari:

«Ikus dun ori, laguna?...

»Ez din, orratik, orretxek yaso makala,

»ederrez ain motza dala...»

(Zozoak beleari... dakiguna).

Uda yoan da. Marduldu zaizka mordoak

matsondoari. Beiñola

—egari mozkorra— yo du kaiola

gazteenik ildako ostoak.

Agur, iñarok... Ai, zuen kabi goxoa

berriz beterik daneko!...

Ai, zeiñen luze zuen urreneko

maitaldiaren beroa!...

Egunak iges, ta goiz bat, zuriz yantzia,

dar-dar yaio zan... Negua.

Zertan ago, gogo miñak puztua,

zer dala-ta itun, txoria?...

Oar, baiña, non datorren ire maitea!

Ene!... zerk, ordea, zimur

eragin ezpañei?... Ene!... nork lapur

begien irriparrea?...

Leio-kaiolak zabaldu ditu, bat-bana

Sartu du Neguak sudur

ozpeldu-zorrotza. Txoria, beldur,

ega da maiteagana...

Ai, aren esku, laztankor igaz izana.

Lore-orria arantz biur!...

Leengoa ditekek, zakarki elur-

pera egotzi auena?

Negargarria! Leio-ostean itzalia

bizitz-bizitza uan garra!...

Ire eguzkiaren illunabarra!

Betiko il argi guztia!...

Ega, bai, ega! Oro zegok otz, bai bakar;

oro, bai, ene!, zuria!...

Non yana, ta aterperik non, txoria,

billa arren adarrik-adar?.

* * *

Gose-nekeak aldurik, elur-gaiñean

etzin da; ta arin, geldiak

deituta, gogapen negargarriak

egotzi zaizka taldean.

Iñoiz ikusi dezute tximirritarik

iltzeko yausitakoan,

xomorroek yana nola dagoen

azkenak egin eziñik?

Bero gozoa! Yantoki alez betea!

Laztan eztiak goizean!

Agur, agur!... Oi! Eriotz-aurrean

etsipenaren nekea!

Iñoiz kabirik egin-gabeko gaxoa!

Elurretan, or, txoria,

epelak ogetuta, ire kabia...

leenen bai azkenengoa!...

Elur ta elur: elurra, eten-gabean:

illuntze beldurgarria!

Astindu nai... Ega nai... Ai, txoria!,

elurra beti soiñean!

Aleak une, diardu, nagiz, Aldiak

yalkitzen artaburua...

Agurea baita, dar-dar eskua,

logura, berriz, begiak...

* * *

Il nai, ezin il...Gauaren azkengabea!

* * *

Eguna?... Bai, nekezkoa;

ur-esnea baiño motelagoa...

Eguna noizbait, ordea!

Il-aurreko indar-ondarrak zuzpertu?... Beintzat

txoria leioruntz doa,

mozkorki —alatsu udazken-ostoa—

egun nekez yaioaz bat.

Mokoz bai egoz otoikor astindu ditu

leiarki lausoz beteak...

Ai, beiñere ezpalu zorigabeak

begiaz laiñoa urratu!

Margoz, bikaiña; eztarriz, abeslaria;

bigunki, barru gozoan,

zatarretsiaren kaiolatxoan,

lo dago beste txoria...

Errukarria! Bein eta berriz, alena!

Nondiko gezi zorrotza

bat-batez eldu zaik egan, biotza

yosteko guztiz zuzena?...

* * *

Leio-arrian yausi zan,— lauso begiak,

zutiturik errotxoak:

beatzak biurri, zabal egoak,

arroturik egakiak...

1925

XABIERTXOREN ERIOTZA

(Nere leenengo Xabiertxo'ren eriotz-egunean:

1925gko. Lotazillaren 24g.)

Gabon-egun-goizean

Yaun Aita pozik

yaiki, ta aingerutxoak

orra non bildu ditun,

esanik:

Poztu, ene txikiok,

gaur, arratsean,

aurtxorik ederrena

yaiotzekoa baita

lurrean.

Apaindu, ta zoazte

guztiok beera

berri ona zabalduz,

zuen Yaungoikotxoa

gurtzera.

Zenbat zerate, baiña?

Bat, bi, iru, amar,

ogei, eun, milla... Gutxi!

Yai ontako, geiago

nik bear!

Entzun: ega lurreko

seasketara,

ta aur zoragarrienak,

ene maiteok, bertan

aukera.

Masaillean laztan bat,

eztiz betea:

eskutik ar, ta abia...

orrela ugalduz zuen

taldea.

Ta, lurbira guztia

egin-ondoren,

yaiez yantziz biotzok

bildu, iñularrerako,

Belenen.

* * *

Zalaparta bizian,

txalo yo ta yo,

Yainko zaarrari oro

baranoan egatu

zaizkio.

Ta, aruntz lagun-eginda

puska batean,

emen datoz berriro,

ega-iraulka pozaren

pozean.

* * *

Yaunaren baratzako

iturrietan

murgildu, ta ari dira

beren buruon eder-

lanetan.

Gertu-ta-gero, urrezko

txilibitoak

aoratu, ta abia

ziran, zabala arrotuz,

egoak.

Non dira?... Antxe, urdiñaren

sakonean,

ezer ez duzu ikusten

argizko auts-irakin-

antzean?...

Noratsu?... Iñon ez. Oro

leengoraturik,

begiak ez du yotzen

urdin baztergabea

besterik.

Gabon-egun-goizean,

seaskatxoan,

Xabiertxo gaxoa

gaitzak ito-zorian

zegoan.

—Zer duk, eguzki orrek,

gure ederrena?

Nork min egin, esaidak,

biotz biren zatirik

maitena?...

Itxon! Ustez, arnasa

baretu zaio:

parre-antx gozo batek

ezpaintxoak argitu

dizkio...

—Iñoren itz emeak

entzuten ago,

geldi-geldirik eta

bular eztian baiño

pozago?...

Ene! Beldur! Ez il, ez,

arren, txikia!

Ez yoan, gure poza,

ez, gure biziaren

argia!!

Ene! Gure biotzon

erdibitzea!

Nekez arteraiñoan,

itotako negarra

lertzea!.

Ene! Amen begien

negar-obiak

ondoa yo-eziñak

egin ote-ditu Yaun

aundiak?...

Bular yoritik ez aut,

ene!, ikusiko

zalapartan edaten,

gosea aserik baituk

betiko!...

Eguzkiak inguma

bezin maitea;

ala, maiteminduak,

maite-ezpaiñek ukitu

lorea!...

Igan ipiñitako

amesak, baiña,

auskorrak ote-ziran,

inguma ta loreak

ez aiña?...

III

—Berandu? —Bai, maitea;

illuntzea den...

Atsekabeak ez din

astiaren neurtzea

yakiten.

—Ixo... Nortzu ditezkek

atarikuok?...

Nor zetorkek, algaraz,

miñagotzera gure

malkuok?

* * *

(Ataritik)

Etxeko-andre ona:

kantatzerik nai?

yaiotzadunak gera,

begirunez beteak

zure zai...

* * *

—Nortzuk dituk?... Esaiek

alde-egiteko!

—Gorriz argitutako

yaiotzaz, dun sorta bat

mutiko...

* * *

(Ataritik)

Etxeko-andre ona:

kantatzerik nai?

Belen-zaleak gera,

sari-ustez beteak

zure zai...

* * *

—Biyoaz! —Ez, maitea;

begira zaien...

Gurea iñoiz, azita,

oiek bezela ibiltze

aal-uken!

* * *

(Ataritik)

Etxeko-andre ona:

abesterik nai?

Gabon-zaleak gera,

ezin-etsiz beteak

zure zai

* * *

—Zuzen diok. Aur Onak

onetsi bitza!

Sartu, muttil ederrok,

seaska-alderaturik

yaiotza.

Sartu, ta yo, beldurrik

gabe. Gaxoa

lotan dezute, baiñan

otsak astindu-gaitza

du loa...

Yo, bai, gaur baita Aur Ona

yaiotzekoa!

Yaiki, biotz autsia,

pozezko yaia baituk

gaurkoa!

Yaiki, gure maiteena

Belenen baita,

ortzi izartuan zear

ego bigun arroek

bultzata!...

Oska baitago, urrezko

txilibitoaz,

zeuen Gabon-abesti

berberok Belenen

yo ta yoaz!

Yo. bai, maiteñoaren

oroiz, muttillok.

Gurtu gatzaion Yainko

aurtxoari biziok

eta illok...

* * *

Aintza goian Yaunari

askigabea;

ta, bere naia ontzat

etsitako lurtarroi...

pakea!

1926

NESKATX URDIN-YANTZIA

Udaberri, uste-ezik,

arki dut basoan.

Neskatxa da, ta urdiñez

yantzita ziyoan.

Urdiña yazkia, ta

begia areago:

alakorik itsaso

barean ez dago.

Begi eder-goseok,

ase zakidate!,

iñon ezpaiditake

ederrik, au beste.

Mamia du naasian

oretua, iñolaz,

Loreil-laiño goiztar ta

marrubi-odolaz.

Arbazta igarrarena

bezin su zolia

Egun'ek biztu dio

yorik illedia.

Aren oiñek ikutzen

ote dute lurra?

Ezetz diot: ezpaita

melgutu belarra.

Billuzik zan basoa

negu-ondarrean,

neskatx urdin yantzia

bertara danean.

Zebillela, ats epel bat,

usaiez yoria,

dama; ta adar beltzetan

erne da bizia.

Orriz-orri yazten da

basoa, gozoro...

Bakan-bakanka, leenen...

Sarri-sarri, gero.

Eguzki itzulberriak

(maitari goiztarrak)

munkatu du basoa,

(munkatu senarrak)

Emazte ezkonberria

dala uste basoa...

Aren dardar emea

Aren par gozoa!

Ustez, buru gaiñean

gaua dut, argia,

amaika izar urdiñen

dirdirak yosia...

Ustez, ur orlegiak

nituan oiñean,

izarrok ziralarik

islatzen urean...

Gezur amesgarria,

lillurak sortua!

Goien urdiña nuan,

ostoak xeetua;

beean, berriz, urrezko

yarioz argiak

belarrean oi-ditun

begibil zoliak.

Marmarra dabil goien,

ezin daikezuna

ots ezti dan igerri,

ala ixiltasuna.

Bat-batez, eun txoriek

eztarriak eten,

ta aberaski zabala

bitxiz yantzi zuten...

Egun-eunez yantzia

berrikusi-naiez,

bira ditut begiak,

bira, baiña... iñon ez!

Non da, non da sorgiña,

basoak maitea?

Begiaz dut, alperrik,

yo aren bidea.

Yoana zan... Yoana,

neri, biotzean,

kezka beldur-eztia

yosi-ondorean...

Maitetasun-azia:

ene udaberria:

neskatx-tankerakoa

ta urdiñez yantzia!...

1927

BULTZI-LEIOTIK

Oi, lur, oi lur!

Oi, ene lur nerea!

oi, goiz eme, parre gozoz ernea!...

Arto musker,

mendi, baserri zaarrak;

ale gorriz

abaildutako sagarrak:

oro laiño

mee batek estalia,

urrez oro

eguzkiak yantzia...

Nekazari,

gizandi bat iduri

soroan zut:

beyondeizula zuri!...

Zure bazter,

gurazko aberria,

doa zoro ta

(bertan ni) bultzia...

Oi, ene lur,

baninduzu zerea,

zu landu, ta zure

sariz asea!...

Baiñan... ezin:

beeko bear goriak

narama... Agur

soro, sagar, mendiak!...

1929 - Dagonilla

PARISKO TXOLARREA

Txalarretxo, txolarre,

Paris-erdikoa:

Bourse'ko iskanbilla

(gizon zoro batzarre)

ez ote naikoa

i izutzeko, axolakabe biribilla?

Farol itzali baten

txapel-gaillurrera

etorri aiz xuxen

apur ostu bat yaten:

batetik bestera,

txapelaren muturrak arin dituk gaintzen.

Salto banakin, begi

ernaiak lurrera:

ez aiz i makala:

begiraldi luzeegi

gabe, baátor beera:

ez, alearen ordez, yasotzera azala.

Kafetxean bainago

astiaren yabe,

zer egin oberik,

(ezer ez gogarago)

muiñak urtu gabe,

zerbait, alarik ere, gogo-yolas baizik?

Leioak lauso dira,

eguraldiaren

antzo. Barrenean,

giroaren arira,

loxustak egiten

morroi mantal-zuriak daude bazterrean.

Begira, beetik gora,

berriz txolarrea.

Keiñuka begiak,

irentsi du, gerora

luzatzeka, alea.

Esku —(?)— peko guri bat boteaz... an'tziak!

Paris'ko txolarrea:

zertan aiz berezi

nere erriko batez?

Azalez, soin-arrea;

barrenez, biurri;

kideago zaitezten... eztakik prantzesez!

Kanpantorre xaarrean

bata bezin lasai,

bestea da maiztar

Tuileri goitarrean.

Egingo nuke, bai,

angoa lotsa ezetz onuntza banekar.

Nun-naitar izan-miñez,

ostera, gizona

bai txori baldarra!

Alegiñak egiñez

bebil andik onaa:

etxez kanpora beti duk baserritarra.

Labur: nere burua

Paris'en ikusiz

ain lotu ta arlote,

otoi nizun zerua,

zeatz adiraziz

gizon baiño naiago nukela txolarre.

1930

OTARTXO UTSA

(Alaba bakar zuenari, aita-alargunak)

Zumezko otartxoa,

bazterrean utsik...

Noizdanik, gaixoa,

ez duzu lorerik?

Udaberriero

baizenkustan ikus

lore-ontzi naro,

zergatik gaur ain uts?...

Mendian ari da

kukua kantari;

Basoa ta Itzala

elkarren maitari;

mitxeletak, ilkor-

ezik beren ustez,

badabiltza an ta or

lur apaindu gainez...

Zumezko otarñoa:

udaberria izan

ta, nola, gaixoa,

zaude baxterrean?

Yun baita, betiko

yun, aitaren poza!

Loreak biltzeko

ez izaki gauza!

Beso biguin aiek

gogortu baitziran,

ta itzali begiek

gau etengabean!...

Zumezko otartxoa,

erraidazu, arren,

uts duzun ondoa.

Ez ote, bederen,

loreño bat aaztu

zure sabelean,

aita dadin poztu

bere negarrean?

Ondar ximelenik

gabe zen otarra...

Yaso dut geldirik...

Ari dut negarra...

Geroztik, iñoizka,

urbiltzen natzaio;

begira nagoka,

begira, luzaro

Ta sarri (gogoan

iduritu bizi)

lore bat, ondoan,

eginik du mami.

Lore bat, gorria,

mardul, eze, beti;

erts-ezin zauria

odolezko iduri...

Oroitzezko lore,

laztan biotzeko,

itzali den nere

izarrarentzako.

1930

AGUR!

Adiskide kuttun, lagun zorigabe,

azpildu-gabeko biotzaren yabe,

onerako zabal, ederrak su-bera:

atorkit, Onuzki, gaur oroimenera!

Elkar-ordaiñaren ezti berdiñaka

bein ta berriz uka maitasunak baitik,

t'ez eskein bizitzak beazuna baizik

(ala baita mikatz sagar bat elduka),

aldegiña aiz urrun, lagun biotz-bera,

adi-mugaz aruntz-erbeste itzalera.

Adiskide laztan, eun bider gaxoa:

gogapenak elkar bil-ari meeñoa

beiñola zaik eten... Adi-yauregia!

yabe dituk, geroz, gaua ta naasia.

Irudimena uan giarra, yoria;

baiñan, ega-baldar baitabil txoria

lurrera-bearka zauri doanean,

orren antzo zian ark oi, maizenean.

Odol eri batek ezetua iduri,

beltz-ikusbera uan, izukoi, urduri...

* * *

Gaberik gabeen-gaupean bai'ago

gaztetzaro-ogitik yakide ninduken

onen onginaia ezpaituk siñisten;

ai, nik aal-banezaik, nik aal (eztiago

loak ar-basoan illargia baiño)

ene oiu au sar biotz illeraiño!

Ene oiu au sar ta biotza biztu,

ia itzal-yauregian giz-argia izetu!

Ezin aal-baledi, Yaun errukiorra,

barkatu zaiozu zizukean zorra;

ta Argi-Aberrian ikus aal-nezake

lauso-eziñezko adiaren yabe;

ta aal-bezat, Yaun, otoi, besarka negarrez,

beste iñon ez ainbat: negarra dan emez!

1930

BIOTZEAN MIN DUT

(ILLETA-ERESI)

(Amona zanaren eortz-egunean).

Biotzean min dut, min etsia,

negar ixilla darion miña.

Amonatxo bat nun: gaur, enarak

etorri-garaiez, aldegiña.

* * *

Eguzkirik ez dute

leiotan zapiak;

aur-yolasik ez dago

gaur zure kalean.

Odeiek lits urratu;

itsasoak orro.

Gizadi bat geldirik;

gero, bat-batean:

Ots!

Ots,

bizion oiñok...

Errezka bi gizonek

argizai oriak;

gorputza lau billobok;

atzetik andreak.

Ai, ene lor arin au

zein dudan larria!

Besoek ez lan arren,

biotzak nekeak...

Ots!

bizion oiñok...

Mendea ia betea,

ta ain illaun,

gorputz xaar!

Bezak gogoa goien

i beziun ariña,

ta bezat-nik nerea,

dei nazatenean,

ezin-itzal-Argiruntz

egatzeko diña!

Ots!

bizion oiñok...

Orain larogei urte,

kale poz-gabeok

eguzkiak zitun ta,

zure aur-yolasak

alaitzen. Gaur, arriak

ere baitira itzal...

nork lekuskez, ikusi,

urte urdin igesak!

Ots!

bizion oiñok...

Egun zaarrak yoan ta

berriak etorri,

gaur poz biar oiñaze,

noiz burni noiz zillar,

zenbaitek ondamendi

baituten katea

lore-sorta bekizu

goi-muñoak zear!

Ots!

bizion oiñok

* * *

Bat-batean eten da

bizion ots ori.

Gorputza laga dugu

nunbait. Al-dakit nun!

Bultza naute barrura...

ñir-ñir aunitz argi...

ordia-antzo sar nazu,

begi-lauso ta urgun.

Ots!

enegan, biotz!

Amonatxo! Bakarrik

zagoku atean,

otz ta gogor, entzuten

zure azken-Meza!

Zerraldo-olen artetik

(negu-gaua iduri)

ez al-datortzu, uluka,

aize erruki-eza?

Ots!

enegan, biotz!

Begiok ero ditut,

noranai doazkit;

dantza naasi bat dabilt

irudimenean.

Goruntz egik, biotza:

otoika lasa adi!

Ixilla sor badadi

ire barrenean!

Ots!

enegan, biotz...

Ordu bete luzea

Igaro zan. Noizbait,

berriro lor illauna

besoek... Urrena,

muño baten gaiñean

uri ixil bat: arki.. —

Poz-oiñaze-kateak

emen dik etena.

Ots!

bizion oiñok...

* * *

Ol bat yaso ta ikusi

dut musu ximela:

parre-antxa, bizirik

balirau bezela:

(Ots!

Ots!

ler adi, biotz!)

ordun, ixar bat biztu

du nere gau beltzak.

Begioi malko ixil bat

dardarka darite.

Noizbait itxaro-kabi

biur dan biotzak:

(Ots!

Ots!

yauzika, biotz!)

«Agur! (oiuka dio)

»gorputz ximur maite!

»Agur, amonatxoa!

»Egun Aundirarte!...»

* * *

Biotzean min dut,

min etsia,

zotiñik-gabeko negar-miña.

Alatsu txoriak, uda-ondoz,

negua du galazi-eziña.

1930

ZUAITZ ETZANA

Zuaitz bat, urtezua, lurrera botea...

Zaarra izanagatik bazun ark osasun betea!

Ondoan orra agiri, zomak ezotua,

aizkora ankerraren ebaki sarri-berritua.

Erorkoa bigundu-bearrez autsiak,

adarretarik zenbait lur urratuan yosiak.

Goruntz, luze-luzerik, gaiñerontzekoak,

otoi erruki bekiela zeruko Yainkoak.

Zuaitz lagunak begira agozkik ixilik,

erroak dardarati, adaburua geldirik.

Lurra naigabez zegok, aizea zinkuruz;

txoriak urrun aldegiñik, izuaren izuz.

* * *

Arbaso pakezale agurgarri orrek

iñorentzat onginaia besterik izan ez dek.

Betidanik, eskale labur, emale eder:

ire bizi guztian, txarkeri bat al-duk ager?

Eskatu?... Aizeari, laztan bat oxkiro.

Txoriari, kanta zezala goizetan eztiro.

Andre lurrari, zertxo? Ezegai-ttanto bat.

Zer-eskaturik ez uan, soilki... gizonarentzat.

Eman, ordea?... Txoriari, abaroa;

aize adiskideari, ots eztirik nun-yoa;

lurrari, bustibide ta zimaurkigaia;

ar berberak arki ditek igan babes alaia.

Ta gizonari?... Geien orretxek iri zor:

ari ainbat ik emanik etzegok iñun iñor.

Ire itzala, ire egurra, ire edergarria,

ta arnaririk artu-ala, gizonaren zatia.

Azpian duk ikusi aren gorabera:

aurtzaroan yolasti, mutilletan amets-bera;

lan-izerdiak eta ondo-atsedena;

ille-urdinue ta aguretzea; ta azkenik... azkena.

Bitartean, zuraren biribilkietan,

ainbat mende esku sendoaz idazten iardukan.

Amaika aldiz lurpera gizonek gizonak...

Zuaitza bizkor beti ere zedukan Yaun onak.

* * *

Izadiari zizkiok kendu-alak ken...

Aren irentsi-bearra ez dik ezerk asetzen.

Larreko zezena, oianeko basauntza,

40 odeietako txoriak... Oro gizonak eiza...

Azkenik, beartu duk zuaitz zaarraz ere,

yauregi bat eraikitzeko zutikako ta abe...

Belarpeko txuloa kilkerrak bai eder,

baiña gizontxoa —alegia!— ez izaki kilker.

Ta an datorkik beiñola, eskuan aizkorez:

zitalak nai au eratxi, burruka koIdar-bidez!

Ark yo ta ik eán baituk burua geriza,

amildu aiz goitik, atereaz lertu-ots gaitza.

* * *

Idiak or. Kate bat lotu dik itzaiak.

Zerrak, ozen, urrundik, irrika dizkik erraiak...

Lurra ta biok elkarri munka zaudate:

ain adiskide zaarrek azken-agurra bai neke!

* * *

Ba'aramakete, eraman!, zuaitz eroria...

Errukia garaituz, betor nerekoikeria.

Ba'aramakete, eraman!, bestela, mendia

ezpainikek geiago begiaren pozgarria.

1930

URTE-GIROAK ENE BEGIAN

I — BIZIA LO

Otsail-erdi

Egur ezearen kea

goiak du kolore:

egunaren atariruntz

zauri bat, gordiña,

odol-bearrean urre.

Sakoneko laiñoz gora

tontorrak elurrez:

itsasoa iduri,

ametsezko ontziez.

Bide-ertzean, ez marrubi

ez belar gizenik.

Otalorea, bakanka,

goiztxo karraxika,

Udaberriari deika.

Or pago bat, lerden-aski

igazko apaingarriak

(gaur orbel gorriak)

oso yaregin nai-ezik,

nola baituten oi

neskazar ezin-etsiak.

Ostobakandu-sasian

kabi bat, uts, urratua...

Arru-beetik errekak ots,

euriteak bulartua...

Basora naiz. An-or,

goldiozko ogean,

yoan-elurte gaitzaren

ondarrak nabari;

kabidun usoak, ala

emazte zuurraren

zapiak iduri.

Aritzak, eundaka,

aier zazkio goiari,

argi-leenenkia

egarri baitute,

arako urrezko zauria

izanik iturri.

Orregatik daude

luze-luze egiñik,

artean oiñak illunik,

azken-arbazta-begiez

udaberrirako

ornitzen biziez.

O, zein aizen eder loa:

eriotzaren anaitzakoa:

bizitzazko urloa!...

II — Sagar-lore

Loreil-bete

Anitz egunez, ez gera alaitu

lurtarrok. Goien sar egin baitu

Euri'k Eguzki giltzapean;

yaun orail eder, legorteen aita,

katez loturik egona baita

odei bustien sabelean.

Gaur, orra agiri, tarteka, urdiña...

Sor zait barruan larrera-miña;

ta, aspaldi ez-ta, mendi-aldi.

Bete ditzadan argiz begiok;

eten zain-giar lotuegiok;

bularra asetuz noan geldi.

Badut zalantza zein giro izaki;

otzaren aala danentz ebaki;

ikus ezpaitut Udaberri...

Baiña, bat-batez, gain-beera, maldan,

moltso zuri bat... Elur ez al-dan,

loreak ote... aal igerri!

Ari beltz oker naasi sareak

eundaka atzitu ditu... loreak?

elur-malutak?, mitxeletak?...

ltxon: txori bat, zear, egaka

dabil, kabigai-lorrez, esaka:

—Gaur dira gure maite-bestak!

Sagasti berri, sagasti zuri,

inguma-atsegintokia iduri,

elurte arian geldia!

Ezin urtuzko txingor ugari,

azpi gizenean duk nabari

zelai-bitxizko loredia...

Zertan udalen dan igertzeko

begi bear diot bide-ertzeko

pago pertxenta gazteari,

ta ikus orbelez dan erantzia

ta apaingarri berriez yantzia,

baso zabalen aitzindari?

Zertan bear dut yakin Itzala,

pagadiaren ume yaukala,

neska-kozkortzen ari al-dan?...

Kilker olerkari arloteak

neurtitz ozenak ditun boteak

lurrezko yauregi-atean?...

Bego tximirriten egaketa;

beude marrubi-loreak, eta

irusta-sailla ere bego:

dantzari-talde, Baco'tiarrak,

naaspil zoroan zuti-baldarrak,

esku goituan ontzia ardo...

Ene begiok, ez so besteri:

bide-ertz onetan nadin eseri,

iri begira, sagastia...

Sagasti gazte, sagasti zuri,

inguma-atsegintokia iduri,

elurte arian geldia!

Txuriaz naasi, pipil gurien,

ler-gabe-lore zabal-zorien

gorrixka, nabari duk sarri,

odol-tantoak antzo... Begira:

erditze baten aztarnak dira:

Bizi-erditze zoragarri!

Ibil, txoriok, ta kanta alaiki.

Negu agurea illa da, baiki,

lurra soil baitago elurrez:

oro dezaken esku naroak

erein baititu zuaitz-soroak

ogi berriaren apurrez...

Bekik iretzat oiu alai au,

sagasti, iretzat; bereizki bai'au

yaiez yantzi zorna berriak!

Bizitza duk agiri garretan...

Bizitza, ler-berri, adarretan...

Igan dik sort-ogea Udaberriak!

III — Baso itzal

Uzta-uzta

Urrun duk, sagasti berri, lorea.

Arizti, urrunago elurtea.

Gaillurrera igoa dugu Iguzkia,

nondik yaurtiko zutago gezia.

Begi-ogeak nork sakon-askiak

gaiñez ez dakien aren argiak?

Uda! Mendiak i au eguerdi,

ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi...

* * *

Gurdibide bakan-ibil ertzetan

masusta-sasia dago loretan.

Ango kixkalbearra! Ango marmarra!

Ego-begi izaki ta, aizeak garra:

irakin diraki, beroz ezezik

erleen egoek yo ta naasirik...

* * *

Arru-beetik ez dator gaur ur-otsik...

Txoriak abaroetan ixilik,

goiz-yardun bakarrez etsi baitute.

Egonean daude zuaitzak ere...

Sagarrak eskuan ditu igaliak

Eguzki erregeri eskeiñiak:

geldiak gizendu, egonak goza,

nagiak noizpait yalkiaraz bitza...

* * *

Beroak zapalduta datza oro:

bizidun, landare, aitz eta soro.

Muskerra ta artoa dagotzu soilki

eguzki gorritan ezin izerdi.

Neguz untzi lirain, laiño-gaiñean,

Txindoki, orain agokit aurrean,

goriak astundu-tantai arrizko,

beeari iñoiz baiño errotuago.

Beste erpin musker bat or baita agiri,

maldan-gora zaizka zuaitzak geldi:

oker, ats-estuka, lurrari itsatsi-

mendizale makal unatu iduri.

* * *

Zigor ontaz, Uda, ba'al-duk aterpe?

Ara zuzen nazak, luzatu gabe!

* * *

Leioak itxitako yauregia

basoak iduri. Lo nagusia.

Baiña, badu norbait —zoragarria—

bidazti-zai eder: bai, alegia!

Begira non dedan, aterpean zai,

gorputza sotilla, betartea arrai.

Itzal!, Baso'ren ume yaukal,

xaloagorik ezin aal:

beltxeran, begi bai azal:

Itzal!...

Sar naun geldixe, taupaka biotza.

Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza...

Oial illaun batez legortu didan

bekokia. Gero, aldamenean

atzaidan eseri, andereño otxan,

ta, ai, zein gozo gauden, aopekotan!...

Atsedenaren eliz, zutoiz bete,

osto-pillo ta izar izunak abe:

ta i bertan oianeko yaupaleme...

Gure inguru lurra lurrun-yario,

urre urtuzko yasak baitaragio.

Euri gori ortaz basoa aterri.

Gauden, bada, maite, basoan geldi.

Zuaitz-tartetandiko urre nabarra

bezagun udaren bitxi bakarra.

Begoz emendik ate ire ederkiak;

ar bitzate besteek laztan goriak.

Nik ireak naiago, oianeko Itzal,

ezpaitiñe egiten odola kixkal...

* * *

Uda! Gar zoragarri, suzko itsaso:

untzi geriza untan nai aut igaro...

(Bigarren Euskel-Olerti-yaiean, Tolosa'n,

zillarrezko aritz-abarrez sariztatua).

IV — Ondar gorri

Azaro-leena

Uda —suzko itsaso— baitut ibilli

gerizpe atsegin bat nuela untzi,

ondoaz legorra yo dit emeki:

ondarreta bat du, soil eta gorri.

(Itsasoak bai baitu, urrun-ertzean,

urre gorizko bide-goenean,

legor bat —odol-uts iñularrean—

Eguzki nondik sar atsedenean...)

Aingura bota dut Arratsaldean:

oiña dut ezarri Udazkenean...

* * *

Berriro igo nauzu ene mendira,

oroigarri zaarrei maitez begira...

Andre Lurrak yaulki ditu igaliak;

zurbil dauka arpegia, itzal begiak.

Gurdibide bakan-ibil ertzetan

untza dago oraindik, nagi, loretan.

Or-emenka, lore zimel gaiñetan,

ingumak ari, gozo-miazketan...

Mitxeleta gorri, zarpil egoak:

maitatzeka atsotu diranetakoak.

Kemenak uts-eta nekez bainoa,

zalantza eiut zaartu naizelakoa...

Udazkenak aulagotzen dit atsa,

orbelak ozenagotzen oin-otsa,

aldapak larriagotzen biotza...

Leenetan ez bezin autsia natza.

* * *

Arru-beera itzuli nago. Ixurkia

basoz ta garoz yantzia:

noizbait orlegi, gaur nabar basoa;

tarteka gorri garoa.

Beste gain erpin bat bazan agiri

leen eze: gaur burni-meatz iduri.

Lurraren azala erdoitua da,

ala dut odola begietara...?

Aizea dabil, busti setatia:

lurrari daragio ots negartia.

Larreko xornorro ozenen zantzurik

ez da iñon. Aspaldidanik

ixil zen olerkari yaun Kilkerra:

aixtian, alper eder den Txitxarra.

Ta zuek, nora, txoriok, saldoka

zoazte, iraduz urrundu-bearka?

Adiskide Urretxindor il zaizute,

ta aren ilkizunetara

—egoak ikara—

berandu-beldurrak al-zaramate?

* * *

Oi, zein dan ituna

beera-bear au!

Nik ez nai eguna

biurtzerik gau!

Giroen argia galtzerakoan

leen-oiartzuna dut ozen gogoan.

Iru giro izanok, nik dei ta atozte:

nork-zeren saria ekardazute:

batak itxaro, besteak berbizte;

irugarrenak bizitza-indar bete.

Oro bear zaitute ene biotzak,

Leen-min baidamada neurtitz zaarren otsak!

(Negu)

lkus bezat, Yauna, bein ta berriro,

otalore eziñegona...

(Udaberri)

Bekusat sagasti gazte elurgiro,

udalen-sortoge dana.

lkus bitzat arako irusta-saillak

eskuan ditutela ardo-txanbillak.

Entzun bezat iñoizko olerkaria,

zelaiean baitzun lur-yauregia...

(Uda)

Yainko-muño-gaiñetara baiño leen,

(ederra baita bizia!)

urrezko itsaso bebilt urduria,

Itzal dudala laguntzaille lerden.

* * *

(Udazken)

Ta udazken-atsarreko goiz batean

esnatu nadi Yainkozko Betean!

1930

EUSKO-BIDAZTIARENA

Unamuno'tar Mikel, yaun argiari,

gure ausardi gorriaz yabetu dedin.

Heuskara, ialgiadi kanpora!

Heuskara, habil mundu guzira!

(Etxepare'k, orain lareuntsu urte).

BIDAZTIAR-DEI

Aberriaren abots eztia,

gogamenaren ezkon xuria:

ekatzan esku guria,

atorkit geldi-geldia,

uztagun, aldikoz, Euskalerria.

LARRE-LORE

Eder aunagu, mintzo yoria,

eder, benetan, garoz yantzia:

larre-loretik eztia,

basotik euskal-mamia,

laister sortzen aal-duk, Olerkaria!

Ta, ala Yaunaren gogo baledi

nik gogo dudan bezin gartsuki,

euskotar azal ta mami,

gure erriaren olerki

garaia, norbaitek lenbait-leen begi!

ORO-MINTZO

Baiña nik, izkuntza larrekoa,

nai aunat ere noranaikoa:

yakite-egoek igoa;

soiña zaar, berri gogoa;

azal orizta, muin betirakoa.

AMETS-BIDEETAN BARNA

Ez adi beldur, nere Maiteder:

baserriz landa nai aunat ager-

arazi, bazterrik-bazter,

arroki; ezpaitun ezer

lurbiran ederrik i bezain eder!

Gogamenaren ezkon ez-antzu,

eztei-ondoko bide diñagu.

Otoi, Yauna, ibilgo-buru,

maitasun-edermin-zitu,

aur begi-argirik anitz bekargu.

* * *

ltxaso bare, zelai urdiña,

muga-biribil, belar-berdiña:

goizaldea duk sorgiña!

Dirdaiez ikus egiña

mende-neurle dugun kurpil ariña...

* * *

Iguzkipean ugartedia...

Ur zabalean oial zuria...

Zuaitz arrotzen azpia,

eun oztiñek itzalia!

Or bide-zetzan Gerbault bakartia...

* * *

Lekaro zabal lurraren gerri,

ondardi kixkal eriogarri:

bidazti-begiek sarri

aidean baso ta iturri:

bertaraiñokoan ondarra gorri!

* * *

Dagigun arraun Izotz-errira,

zaarren aztarrik danentz begira:

amaika yoan ta bira

egiñik igaz baitira,

eskuan arpoia, soiñean zira!

Legorra zuri, beltz itsasoa:

izotz bat untzi gure ibilgoa...

Bakarte yaungoikozkoa!

Xoil, egazti bat diyoa

odeien senide, zabal egoa...

Kanta ditzagun ango gau luze,

ango illun-nabar su gorriz bete;

gizonek elurra aterpe;

lurralde gizenik gabe;

gure Euskalerriaz ain guziz beste!

* * *

Iri nagusi, giza-erlauntza:

zorapenezko aruntz-onuntza,

sumabearra, yakintza,

sal-eros ekurugaitza,

gure elkar-indarrak itzuli bitzal

Ortzi oro ta egute oro

yaso, ikus-ala, ta abes gozoro...

Apaindu zernaitarako:

agi gai adierazteko

gizaki guzien alderdi ta asmo.

GURENTZA

Ta, beeko gaiok agor-ezkeroz,

Iguzki'k ezin urtuzko egoz

(Ikar'ek ez bezelakoz)

goazeman zerura igoz,

izar urdiñetaraiñoko asmoz!

1931

ASABA ZAARREN BARATZA

Barrena'tar Polikarpa, adiskide min

ta abertzale yatorrari, biotzez.

I — Atarian

Asaba zaarren baratza,

untzadun ormek esia,

eguzkiak leen maitea...

Otzaldi zoro baten itzuli,

yoka nagokik atea.

Yoka nagokik atea,

ate gorri zurezkoa,

euri zaarrek usteldua;

marraskilloek bide biurri

dirdaitsuez apaindua

Bai-bainun amona xaar bat

zazpi begiko baratzai;

deadarkari yaioa

marrubi-lapur nenkusanetan...

Bizi ote-dut gaxoa?

II — Sarrera

Sar eta... zuaitz yantziak.

Urrats bat egin, ta... adar uts.

Oroipen-txoriez zeuden

beterik: ni ikus ta, bat-batean,

20 egoei eragin ziten,

Nigana datoz, naasian...

Adiskide min-maiteak!

Barru-muiñeko gauean,

su itzalitzako zaarra gar gorri

dabil da biur-naiean.

Belar gaiztoak yan ditu

nire bidexka izkutuak...

Ale bakanak dakartzi

bide gaifleko maastiak, eta

ortziak peitu du iguzki.

Urte yoanen zitala!

Zuek zarpildu-itzalia

leenera nork lekardake?

Zabal-naroa nuen baratza,

gaur ain estu, gaur ain gabe!

III — Leena

Baratz-erdian dut arki

amona: alderoka dator,

begi galduak nora-nai...

Eriotzak dakar besalagun,

bere buruz ezpaita gai.

Amona, zatozkit, otoi:

billoba laztan ezazu,

esan zadazu «billoba!»

Itz ori, soilki, zaarrak dit ondu,

ardoa oi-dun bezela.

Biraka asi zan, dei ta dei:

aita dei, ta ama; aurtzaroko

lurrak irentsi-lagunak...

Zaarrez birrumetu danez-gero,

menbeko darabil leenak.

Errukarri! Lausorik du

gizargia begietan...

Non-nai aldiaren sitsa!

Zu'ka, zoroki, mintza zitzaidan,

zaldun arrotza bainintzan.

Laztan dut. Bera, arrituta,

begi-begira dagokit.

Gero, geldiro: «Nor zaitut?...»

Euskeraz ark niri galdegiña

gogoan besterik ez dut!

Nire begien suz sutu

naiez bereak, diotsat:

«Billoba nauzu, zaarrena...

»Zure marrubi gorriak iñoiz

»ostutzen oi-nituena...»

Oroi ote?... Begietan,

zalantza dut tximistarik

iragan zuelakoa.

Burua igurtzi zidan astiro,

esanaz: «Zu...? Zu...? Gaxoa!»

Ta asi zan biraka berriz,

il zaarrei oska, negarrez,

eriotzaren egarri...

Bizitzaren ondar-aleak

larraiñean eultzen ari!

IV — Oraiña

Ta, ara, bidean, baldarño,

muttiko bat guregana:

ark birbilloba, nik seme.

lkus amonak, bertan gelditu,

ta aren eztizko irriparre!

Laztan du, pozak zoratzen:

«I aut, orain akust ongi!»

(diotsa) «I aut, bai, "olako"!...»

Ta... nere izenez igurtzi zuen

burutik oiñetaraiño.

Leena zegoen oraiñaz

ele gozoka. Bitzuok

mintzo beraz ziarduten.

Ene asaben lokarri zaarra,

Yaunari zor, etzan eten!

V — Etorkizuna

Ordun eguzkiz yantzi zan

asaba zaarren baratza;

ordun, zuaitzak igaliz;

ordun baratza leeneratu zan

mugak berriro zabaliz.

Ta leen ikusi-gabeko

zuaitz berri bat zegoan

erdian, guzien buru...

Aren gerizak erri-baratzak

ezin-ilkor egin ditu.

Nire Tabor-mendi: nire

baratz zaarraren antzalda!,

egi, mami, biur adi:

leenaren muiiiak aldatu beza

baratz zaarra baratz berri!

1931

IZOTZ-ONDOKO IGUZKI

Izotzondoko iguzki,

neguaren parre:

olerkariak noizpait

iri goratzarre.

Emeki duk itxaroz

piztu garai-larre:

udaberri-lamiak

larreon batzarre.

Beetik nator, ibarrak

izoztuta utziaz.

Mendia yaiez dago

urrezko yantziaz.

Aren parrea dadat

irrika biziaz,

gozatua baitu gaur

ezti bereziaz.

Udalenak irria

oi-du zoro ozena;

Udak, aragikoia;

udazkenak, bena;

negu-gau ozkarbien

izotz-ondorena berriz,

bakarra duzu;

denetan emeena!

Bai-baitator urrundik

Gabonetarako

seme zaarra: bidean

elurpe du oro;

etxeko sutondoan

bixkortu ezkero,

ikus aren ezpainen

parreantxa gozo!

Bai-baitatza eria

ogean: erio

atzapar itsusia

luzatzen ario:

berbizkunde-berria

maiteak yario:

itzik ezin ta irria

ain eni dagio!

Sagasti soilla lotan,

abar makur naaspil;

zelaiek, orbelpean,

ametsetan Orril;

txori gaxoei aztu

gau latzaren urbil;

aizeñoa lillurak

otxanduta dabil.

Aranak mailka daude

gorantza yarriak;

guzien ondarrean

laiño urdin, begiak;

izotz-arnasa, agian,

baititu iguzkiak

zernai tauparazteko

men zoragarriak.

Ezker-alde Orexa,

eskui, Altzo-muño;

non-nai euskel-oiartzun

ortzi-mugaraiño...

Dabesadan, ibarrak

laiñotan daudeño!

Dabesagun, lagunok:

geroak ereiño!

Aran ta muño gaiñez

Aralar aundia,

euskotarren zaindari

Mikel'en mendia:

koskak elur-dirdaiek

bil ta, dirudia

amets eder mamitu

ortzian geldia.

Yondone goiaingeru

garaille goitarra,

gure arazo latza

duk bizi-bearra;

artarako, nagusi

dukan Yaun bakarra

ire bidez dotoigu,

damaigun indarra.

* * *

Izotzak estali zun

gure Euskalerria;

mintzo ozenak zabaldu

berbizkun-berria.

ltzal-zokondoetan

lore, izotz-bitxia;

baiña gaiñetaz ari

yauntzen eguzkia.

Izotz-ondo. Neguak

parre eme. Gizadi

larria gaillurreruntz,

muñoak mailladi.

Gazte-sail kementsua

goraiño badadi,

izozpetik eguzkik

yare dik Euzkadi!

1931

GURE MINTZO

Arana-Goiri'ren oroiz ta eskarrez.

Nerekin yaio nun abesmiña,

ta aurtandik min ori dut izan samiña...

Kanta nai, nai alper: mintzoa

peitu, miñak bear-eztigai gozoa!

Uts bainun oskai guri berexa,

atsa yaurti arren ezin sor abesa;

amets-arteko oiu bailitzan,

otsaren-zakarrez izu-lkara nintzan.

Il-zaarki, bizi dugun gizona!

Egunoro berpiz lurpean dagona!

Bezat onets aren izena,

aberriz ta mintzoz gu yantziarena.

Aren argibidez ni yabetu

enegan bazala norbait atxilotu.

Ordun, yetxi nazu lezera;

nork gere inuiñean dugun itzalera.

Oin kolokak zuur, begiak yoran,

zurubi biurrez poliki ninyoan.

Guri argi ematearren

itzaliarena, eskuan nenkarren...

Orra noizpait ere beeraiño el,

ta leotza arki dut ondoaren sabel,

ta, leotzean, il-iduri,

gizalaba eder odol-gabez zuri.

Ipui zaarrak, atozte gogora!

Atozte erregingai begizkoak zora!

Bazterrean ikus nerea,

ene ta ene asaben oarrezak botea...

Adatsa busti diot negarrez,

biotza berotu nerearen garrez,

ta ito-larria arin-bearrez

leio zekenera dut nerekin narrez.

Berriz-yaio-poza suma nuen...

Gezal mugagabez bide-ginyoazen:

bizitza-itsaso otxan barea,

goiz-eguzkiaren txinpartez erneal

Ezpaiñak dardar, lepo-zaiñak ler-

bearrean, muinki dut estu nere eder

besoetan, ta atsa yaurtiki:

ta ura bai, egin zan aoan abesti!

Aapaldiak elkarren ondoren

yalki ta, uso zuri antzean zetozen

itzuli, itxaso urdiña zear,

mokoan, edergai, basoaren abar.

Itzuli zetozen aapaIdiak;

itzuli zetozen nere uso txuriak

Aberriarentzat damesgun

legor gizenetik, yai-ostoa lagun...

* * *

Ene leozpetu yare-berri,

eusko orok zaitzagu miñen eztigarri,

ta besteren gogo-menbetik

yare-gagizu usu, geurea gaiturik!

1931